Ik kan me het moment dat ik het idee kreeg om iets te gaan schrijven over de epische verzameling van vrouwen die onze geschiedenis bevat goed herinneren. Ik begon net aan een werkdag als student-assistent en zat in mijn eentje in de flexkamer, door ons liefkozend de vissenkom genoemd door de glazen bakstenen die alle zijden van de kamer afscheidden van de gang. Voordat ik aan de slag ging, wierp ik een blik op de website van de New York Times – even loeren wat zich nu weer aan de andere kant van de Atlantische Oceaan had afgespeeld, het was immers 2018 en we zaten middenin de primary elections. Daar viel mijn aandacht voor de verandering eens niet op een nieuw Trumpiaans schandaal, maar op een overlijdensadvertentie. Het artikel berichtte dat Raye Montague overleden was op 83-jarige leeftijd. Nu was ik niet bekend met de naam Raye Montague maar werd mijn interesse gewekt door het vervolg: “the Navy’s ‘Hidden Figure’ Ship Designer”. Misschien heb je het boek ‘Hidden Figures’ gelezen of de gelijknamige film gezien, waar Octavia Spencer, Taraji P. Henson en Janelle Monáe schitteren in hun rol als de drie Afro-Amerikaanse vrouwen, Dorothy Vaughan, Katherine Johnson en Mary Jackson, die baanbrekend werk leverden voor NASA in de tijd van de space race maar nooit of pas veel later erkend zijn voor hun bijdragen aan de ruimtevaart.
Raye Montague was ook zo’n hidden figure. Ik las haar indrukwekkende levensverhaal en met elk woord groeide het gevoel dat ik dit verhaal moest delen. Vrouwen, meisjes, iedereen hoorde van haar te weten – van haar vindingrijkheid, haar kracht, haar doorzettingsvermogen. Hoe zij in de meest onmogelijke omstandigheden waar iedereen zich tegen haar keerde, de moed had tegengas te geven en haar dromen na te streven. Op dat moment werd Ray Montague voor mij de nieuwe sprookjesprinses; “dít is een verhaal dat aan meisjes voorgelezen moet worden,” weet ik nog dat ik dacht, “in plaats van de Sneeuwwitjes of Doornroosjes die laveloos liggen te tukken totdat een prins op het witte paard ze komt redden.”
En zo speelde ik het afgelopen jaar met het idee om te gaan schrijven over Raye Montague en haar collega hidden figures om hen de glans te geven die ze verdienen.
Femmage. Een speling op het woord ‘hommage’ dat ‘eerbetoon’ betekent en daarbij er tevens in slaagt om naar het mannelijk geslacht te verwijzen.
Femmage. Een term uit de beeldende kunsten die “een collage van verschillende vrouwen” betekent.
Een ode aan de talloze vrouwen die stil in de diepe wateren van de geschiedenis zijn verzonken maar zeker geen rottend, anoniem wrak zouden moeten zijn.
Een poging om bij te dragen aan een bewustwordingsproces waardoor ik hopelijk nooit meer hoef te horen: “Wie is Aletta Jacobs ook alweer?”
Een wens ook, om mezelf en anderen te inspireren met de fuck-all attitude, lef, genialiteit en volhardendheid van zoveel vrouwen van vroeger en nu.
Want er zijn zoveel vrouwen die op grote of kleine schaal voor vernieuwingen en inzichten hebben gezorgd, die ons leven wat mooier of makkelijker maakten. Vrouwen die misschien geen grote doorbraken veroorzaakten in de samenleving, maar die wel tegen de heersende norm in werkten en daarmee braken met de traditionele opvattingen over de rol van de vrouw en daardoor haar kracht en kunnen bewezen.
Ik geniet van het duiken in het leven van deze vrouwen en ik popel om het verhaal van deze vrouwen te delen met wie ze wil lezen. En al verdienen alle hidden figures wat meer spotlight, bij sommige van deze vrouwen vind ik het al helemaal onbegrijpelijk dat ze niet in de geschiedenisboeken staan. Zo ben ik nog steeds geschokt hoe het in mijn leven 22 jaar duurde voordat ik – een Nederlandse rechtenstudente – hoorde over Corry Tendeloo, het Tweede Kamerlid aan wie ik, samen met elke andere Nederlandse vrouw, te danken heb dat we handelingsbekwaam worden geacht én niet geforceerd ontslagen kunnen worden na ons trouwen.
WAAROM DE VROUW?
Ten slotte: waarom kies ik ervoor te schrijven over vrouwen, en niet over vergeten mensen in het algemeen, elk supergaaf persoon die er tot deze dag niet in geslaagd is om tussen Albert Einstein, Vincent van Gogh of Winston Churchill komen te staan? Ik hou me geen illusie voor dat deze vergetelheid iets is dat vrouwen exclusief treft. Natuurlijk hebben er ook veel mannen geleefd die inspirerend waren, of die ook voor uitdagingen stonden om te bereiken wat ze wilden puur om wie ze waren en ook een discriminerende behandeling is lotgevallen in de loop van de tijd; niet vanwege hun geslacht, maar bijvoorbeeld omdat ze niet wit waren, niet heteroseksueel, niet cis. Jullie kennen misschien het verhaal van Alan Turing, de Britse man die artificial intelligence ontwikkelde én die naar schatting de Tweede Wereldoorlog 2 jaar inkortte en 14 miljoen levens redde, maar die in plaats van erkenning een gevangenisstraf kreeg vanwege zijn geaardheid. Hij pleegde zelfmoord en ik geloof niet dat veel mensen zijn verhaal kenden voor het uitkomen van de film “The Imitation Game.”
Ik kies voor Femmage juist om vrouwen in het voetlicht te zetten, omdat ze vrijwel allemaal in opstand kwamen tegen dezelfde beperkende positie van vrouwen in de maatschappij waarin zij leefden: dit kan jij niet, dit behoor jij niet te doen, omdat je vrouw bent (en daarnaast ook bij sommigen: omdat je zwart bent). Ik weet zeker dat dit een boodschap is die elke vrouw, vroeger en nu, in hun leven in enig vorm te horen heeft gekregen of zal krijgen. Misschien worden vrouwen van nu er minder heftig of minder duidelijk mee geconfronteerd, maar desalniettemin blijven veel genderstereotyperende normen in de maatschappij sluimeren en moeten vrouwen vaak nog hun vrijheid van handelen en bewegen beperken of aanpassen op een manier dat mannen niet hoeven.
In veel gevallen kwam of komt die beperkende houding ook voor in de vorm van extra obstakels die vrouwen moe(s)ten overwinnen. Obstakels die vervolgens op fantastische wijze overwonnen werden en worden. In andere – en ook in dezelfde – gevallen werden de prestaties van een vrouw niet erkend of zelfs bekend gemaakt onder de naam van een man. Waar sprake was van erkenning, stierf hun roem tezamen met henzelf. Het is een toekenning van onzichtbaarheid aan de vrouw die me intrigeert en irriteert. En de vrouwen die – al was het maar even – deze onzichtbaarheid konden doorbreken, intrigeren me en inspireren me nog meer.
Mijn eerste blog zal – uiteraard – gaan over Raye Montague. Lees je mee?
Benieuwd naar de blogposts over:
Raye Montague
De eerste keer dat ik de film ‘Hidden Figures’ keek liepen de tranen aan het eind van de film over mijn wangen. Niet omdat het einde nou zo verdrietig is; ik was zo vol van de trots en respect voor hoe deze vrouwen alle tegenslagen trotseerden en op hun doel af bleven stomen totdat ze…
FEMMAGE 